جد سادات پرپنچی

گلهاى محمدى از نسل امام سجاد(ع)

در مورد تعداد فرزندان امام على بن الحسین‏علیه السلام میان مورّخان و تذکره نویسان اختلاف است. زبیرى - که کتابِ نسب قریش او با قدمت‏ترین مآخذ موجود است - تعداد فرزندان امام سجادعلیه السلام را چنین مى‏نگارد:
حسین اکبر، محمد و عبداللّه که مادر آنها امّ‏عبداللّه، دختر حسن بن على بن ابى‏طالب‏علیه السلام است.
زید بن على که مادر او امّ‏ولد است.
داود، عمر، على و عبدالرحمن که اینها در خردسالى فوت کرده‏اند.
حسین اصغر، سلیمان و قاسم.
و دختران آن حضرت: خدیجه، عبده، امّ‏کلثوم، فاطمه، عُلَیّه و امّ‏الحسین.1
ابن سعد براى امام سجادعلیه السلام ده پسر به نام‏هاى: حسن، حسین، اکبر، محمد، عبداللّه، عمر، زید، على، حسین اصغر، سلیمان و قاسم ذکر کرده و دختران آن حضرت را هفت نفر مى‏شمارد:
خدیجه، عُلَیّه، کلثوم، ملیکه، فاطمه، امّ‏الحسین و امّ‏الحسن (حسنه).2
ابن حزم على بن احمد بن سعید اندلسى، شمار فرزندان امام على بن الحسین‏علیه السلام را با تعداد بیشترى ذکر مى‏کند:
پسران:
محمد، مادر او امّ‏عبداللّه دختر حسن بن على بن ابى‏طالب‏علیه السلام.
زید، که از امّ‏ولد بود.
على، حسین، عبداللّه و عمر.

دختران:

خدیجه، که محمد بن عمر بن على بن ابى‏طالب‏علیه السلام با او ازدواج کرد.
عبده، که نخست محمد بن معاویه بن عبداللّه بن جعفر با او ازدواج کرد، سپس على بن حسن بن حسن بن على بن ابى‏طالب‏علیه السلام او را به عقد خویش درآورد و پس از وى زن نوح بن ابراهیم بن محمد بن طلحه شد.
امّ‏کلثوم، که داود بن حسن بن حسن او را به ازدواج خود درآورد.
امّ‏الحسن، که زن داود بن على بن عبداللّه بن عباس است.
فاطمه، که داود وى را پس از مرگ خواهرش به ازدواج خود درآورد.
عُلَیّه، وى نخست به عقد على بن حسین بن حسن بن على بن ابى‏طالب‏علیه السلام درآمد و سپس با عبداللّه بن معاویة بن عبداللّه بن جعفر ازدواج کرد. علیّه، بانویى فاضل و از راویان حدیث بود و کتابى تألیف نمود که زراره از آن حدیث نقل کرده است.
امّ‏الحسین، زن ابراهیم بن محمد بن على بن عبداللّه بن عباس است.3

امام محمّدباقرعلیه السلام‏

امام محمدباقرعلیه السلام پنجمین آفتاب امامت، برترین فرزندان امام سجادعلیه السلام است.
وى در شهر مدینه به دنیا آمد و بر اساس نظر مورّخان و کتاب‏هاى روایى، روز جمعه، اوّل رجب سال 57 ق. چشم به جهان گشود. این نقل با روایاتى که نشان مى‏دهد امام باقرعلیه السلام به هنگام شهادتِ جدّ بزرگوارش اباعبداللّه‏علیه السلام در سرزمین کربلا حضور داشته و سه سال از عمرش گذشته بود، مطابقت دارد.
امام‏علیه السلام از جانب پدر و مادر به شجره پاکیزه نبوّت منتهى مى‏شود و اوّلین فرزندى است که در خاندان علویان از نسل امام حسن و امام حسین‏علیهما السلام تولد یافته است.
پدر امام باقر، امام على بن الحسین‏علیهم السلام و مادرش، امّ‏عبداللّه، دختر امام حسن‏علیه السلام است. مادر گرامى امام باقرعلیه السلام نخستین علویه‏اى است که افتخار یافت فرزندى علوى به دنیا آورد. براى او کنیه‏هایى چون: امّ‏الحسن و امّ عبده گفته‏اند؛ اما مشهورترین کنیه وى امّ‏عبداللّه است.4
امام باقرعلیه السلام در حقّ مادرش مى‏فرماید:
روزى مادرم کنار دیوارى نشسته بود که ناگهان دیوار ریزش کرد و در معرض ویرانى قرار گرفت. مادرم، دست بر سینه دیوار نهاد و گفت: به حقّ مصطفى‏صلى الله علیه وآله سوگند! اجازه فرو ریختن ندارى. دیوار بر جاى ماند تا مادرم از آنجا دور شد سپس دیوار فروریخت!5
نام، کنیه و القاب امام باقرعلیه السلام‏
نام آن حضرت، محمد است. این نامى است که پیامبرعلیه السلام براى او برگزیده است. از جابر بن عبداللّه انصارى - از اصحاب پیامبرصلى الله علیه وآله - نقل شده که نامگذارى امام باقرعلیه السلام به وسیله پیغمبرصلى الله علیه وآله صورت گرفته است. کنیه وى نیز ابوجعفر است.

کودکى‏

امام باقرعلیه السلام حدود چهار سال اوّلِ زندگى را در کنار جدّ بزرگوارش امام حسین‏علیه السلام و در خانه او با پدر و مادر گرامى‏اش گذراند و پس از شهادت اباعبداللّه‏علیه السلام با پدر و همراه و همگام با او بود و حدود 19 سال و دو ماه هم پس از پدر زندگى کرد.
در دوران کودکىِ او، معاویه از دنیا رفت و یزید (لعنة اللّه علیه) به جانشینى او منصوب شد. این موضوع مورد اعتراض همه پاکان به‏خصوص جدّش امام حسین‏علیه السلام واقع شد و چون حضرت حاضر به بیعت با جانشین معاویه نشد، در کربلا به شهادت رسید. در این جریان امام باقرعلیه السلام با پدرش حضور داشت.
امام باقرعلیه السلام در همان دوران خردسالى، شاهد وقایعى دردناک، ناشى از ستمگرى‏ها و توحّش بنى‏امیه بود. او شاهد چگونگى رفتار دشمن با اهل‏بیت پیامبرصلى الله علیه وآله پس از شهادت رساندن سید الشهداعلیه السلام بود. وى رذالت دشمنان اسلام در آتش زدن خیمه‏ها و فرارى دادن کودکان به سوى بیابان‏ها را به چشم خود دیده است. وى مى‏دید که چگونه کودکان تشنه را کتک مى‏زدند. امام باقرعلیه السلام نیز چون دیگر اسیران کربلا به همراه پدر، مادر، عمه و دیگر زنان و کودکان راهى اسارت گردید و در این مسیر، آزارها چشید و تازیانه‏ها خورد.
آرى، او همه وقایع اسارت را شاهد بود و همه جریانات و شهادت خاندان پیامبرصلى الله علیه وآله را دیده بود و شاهد همه این وقایع و حوادث تلخ بود.

دوران خلفا

امام‏علیه السلام در دوران معاویه، یزید، معاویه ثانى، مروان بن حکم، عبدالملک و ولید بن عبدالملک زندگى مى‏کرده و معاصر این چند خلیفه بوده است. امام‏علیه السلام شاهد فشارهاى این خلفا بود. تمام دوران امامت امام سجادعلیه السلام و حیات امام باقرعلیه السلام را ترور و وحشت رقم زده و مردم حقّ رأى و نظر نداشتند.
مسعودى در مروج الذهب مى‏گوید: در عصر مروان، مؤمنان در خفا به سر مى‏بردند و زندگى بر مردم بسیار سخت شده و جان شیعیان در معرض خطر بود و خون و جان آنها احترامى نداشت. این فشارها بر همگان بود و بر افاضل و علما زیادتر و بر شیعیان نیز بیشتر. آرى آنها در عصر حَجّاج زندگى مى‏کردند که مدت 20 سال بر مردم حکومت داشت. عدّه اعدامیان و یا کسانى را که حجّاج کشت 120 هزار نفر ذکر کرده‏اند. هنگام مرگ حجّاج 50 هزار مرد و 30 هزار زن در زندان بودند که از این عدّه 60 هزار نفرشان بدون لباس به سر مى‏بردند و اینان با هم در زندان‏هاى بى سقف زندگى مى‏کردند.6

امامت

پس از شهادت امام سجادعلیه السلام در سال 95 ق. فرزند وى امام محمدباقرعلیه السلام به امامت رسید و رهبرى مسلمانان را به عهده گرفت. وى تا سال 114 ق. امر امامت و رهبرى دینى مردم را عهده‏دار بود.7

شهادت

امام باقرعلیه السلام در زمان حکومت هشام بن عبدالملک به شهادت رسید. در چگونگى شهادت او نظرات متفاوتى وجود دارد، ولى آنچه که در مورد آن اتفاق نظر وجود دارد، این است که امام‏علیه السلام به وسیله سمّ به شهادت رسیده است.
تاریخ شهادت امام باقرعلیه السلام روز دوشنبه 7 ذیحجّه سال 114 ق. ذکر شده که با به شهادت رسیدن حضرت، دوران امامت فرزندش حضرت امام جعفر صادق‏علیه السلام شروع شده است.8

زید بن على بن الحسین‏علیه السلام‏

ولادت‏

در تاریخ ولادت زید، بین مورّخان اختلاف نظر وجود دارد؛ ولى نظریه‏اى که بیشتر نزدیک به حقیقت است و اطمینان‏آورتر، سال ولادت وى را 79 ق. بیان مى‏کند.

نامگذارى

مسئله «نامگذارى» در اسلام از اهمیت زیادى برخوردار است. روایات فراوانى وجود دارد که در آن سفارش شده نام‏هاى نیکو براى فرزندانتان انتخاب کنید؛ لذا امام سجادعلیه السلام براى انتخاب نام فرزندش از قرآن بهره جست. حضرت، قرآن را به نحو تفأّل گشود و خیره خیره به صدر آن نگریست. گویى امام‏علیه السلام دنبال گمشده‏اى مى‏گردد! باز قرآن را بست و آن را گشود و در آیه صدر آن دقت کرد، همه آیات، آیه‏هاى جنگ و جهاد است؛ آیه شهادت و کشته شدن، آیه نبرد و انقلاب.
مرحله اول: «فَضَّلَ اللّهُ الْمُجاهِدینَ عَلَى الْقاعدینَ اَجْراً عَظیماً».
مرحله دوم: «اِنَّ اللّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمنینَ اَنْفُسَهُمْ وَ اَمْوالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّة...»
امام بعد از این تفّأل، سه مرتبه فرمود:
به خدا قسم! این، همان زید است!
امام‏علیه السلام بارها از پدرش، امام حسین‏علیه السلام و از امیرالمؤمنین‏علیه السلام، از رسول خداصلى الله علیه وآله مکرّر نام «زید» را شنیده بود و به این نکته توجه داشت که فرزندى رشید و مجاهد از او به دنیا مى‏آید که در راه خدا به شهادت مى‏رسد و این فرزند را پیامبرصلى الله علیه وآله و پدرانش به نام «زید» مى‏خواندند.

مادر زید بن على‏علیه السلام‏

مادر زید «حوراء» نام داشت. او کنیزى بود شایسته و با نجابت که مختار بن ابى‏عبیده ثقفى او را به سى هزار درهم خرید. و به قدرى در نظرش جلوه کرد و او را خوشایند شد، که با خود گفت: نه، من لیاقت این زن را ندارم، او شایسته امام سجادعلیه السلام است. و او را به عنوان هدیه‏اى ارزنده به خدمت امام فرستاد. آن بانو از امام چهارم داراى چهار فرزند شد؛ سه پسر و یک دختر.
فرزند اول، زید بن على‏علیه السلام است. درباره شأن این زن همین‏قدر کافى است که امام باقرعلیه السلام فرمود:
اى زید! مادرِ نجیبه‏اى تو را زاده است.

لقب و کنیه زید

1. شهید.
2. حلیفة القرآن؛ یعنى هم‏پیمان قرآن. به خاطر ممارست و ارتباط فراوان وى با قرآن این لقب به او داده شد.
3. زید الأزیاد؛ کنایه از مقام والا و عظمت و شخصیت بى‏نظیر او نسبت به همنام‏هاى او چون: زید بن حارثه، زید بن ارقم و زید بن حسن.
4. ابوالحسین؛ به علت اینکه نام یکى از فرزندانش حسین بود، او را به این کنیه مى‏خواندند.
سیماى زید
زید، داراى قامتى رشید و صورتى زیبا و باابهت بود که متانت و وقار از آن به خوبى آشکار بود. چشمان درشت و سیاه و جذّاب با ابروانى کشیده و نزدیک به هم و محاسنى پرپشت و پیشانى برجسته و بلند و بینى برآمده و کشیده‏اش هر بیننده را به یاد صورت زیبا و نمکین جدّش پیامبرصلى الله علیه وآله مى‏انداخت.

همسران

وى در طول زندگى خود، سه زن عقدى و سه کنیز داشت. اوّلین همسرى که زید انتخاب کرد، «ربطه» دختر ابى‏هاشم عبداللّه بن محمّد حنفیه بود. این زن از زنان با شخصیت و بنام بنى‏هاشم بود. زید در اواخر عمرش دو زن دیگر در کوفه اختیار کرد.

فرزندان

زید، داراى چهار فرزند پسر بود که هر یک شخصیتى بزرگ و برازنده و عالم و مجاهد بودند. فرزندان زید بر علیه حُکّام دوران خود قیام کردند و آنان عبارتند از:
1. یحیى، که مادرش ربطه است.
2. عیسى.
3. حسین.
4. محمد، که مادر این سه نفر کنیز بود.

قیام زید

علت اصلى قیام زید را مى‏توان در دو موضوع بیان کرد:

1. انتقام خون شهداى کربلا

قیام امام حسین‏علیه السلام بر ضد دستگاه بنى‏امیه و حادثه دلخراش کربلا، ریشه اصلى بسیارى از قیام‏ها و نهضت‏هاست. پس از قیام عاشورا، قیام‏هاى مسلّحانه و خونینى بر ضدّ دشمنان اسلام به عنوان خون‏خواهى امام حسین‏علیه السلام و شهیدان کربلا به وجود آمد. یکى از این قیام‏ها، نهضت زید بن على‏علیه السلام است. زید علت قیام خود را چنین بیان مى‏کند:
«اِنِّما خَرَجْتُ عَلى‏ بَنى‏ اُمَیَّة الّذینَ قَتَلُوا جَدِّىَ الْحُسَیْنَ‏علیه السلام‏9؛ من علیه بنى‏امیه قیام کردم؛ همان‏ها که جدّم حسین‏علیه السلام را کشتند.»

2. امر به معروف و نهى از منکر

زید بن على‏علیه السلام که شخصیتى فوق‏العاده و عالم به تمام شرایط و خصوصیاتِ «امر به معروف و نهى از منکر» بود، وظیفه خود دید که همانند جدّش حسین‏علیه السلام در مقابل دستگاه ستمگر بنى‏امیه بایستد و به همان دلیلى که امام حسین‏علیه السلام قیام کرد، وى نیز قیام کند. و این، همان وجه تشابه قیام امام حسین‏علیه السلام و زید بن على‏علیه السلام است؛ یعنى امر به معروف و نهى از منکر.10

قیام زید، مأذون از جانب امام‏علیه السلام‏

مسئله «قیام و جنگ» از نظر اسلام بسیار اهمیت دارد و در این موارد، اذن شرعى لازم است. از آنجا که قیام زید در عصر امام صادق‏علیه السلام واقع شده، شواهدى در دست است که وى از طرف امام صادق‏علیه السلام اجازه داشته است.
1. امام رضاعلیه السلام در پاسخ به پرسش مأمون فرمود: ... پدرم از پدرش شنید که او (زید) با من درباره قیامش مشورت کرد. من گفتم: عمو جان! اگر دوست دارى که همان به دارآویخته محلّه کَنّاسه باشى، پس وظیفه تو همین است. سپس امام صادق‏علیه السلام فرمود: «وَیْلٌ لِمَنْ سَمِعَ واعیتَهُ وَ لَمْ یُجِبْهُ؛ واى بر کسى که نداى او را بشنود و اجابتش نکند.»11
2. بزرگانى از علماى شیعه تصریح دارند که قیام زید از سوى امام صادق‏علیه السلام مأذون بوده است، همانند: شهید در کتاب قواعد، مامقانى در تنقیح المقال، علامه مقرّم در زید الشّهید، و آیةاللّه خویى در معجم رجال الحدیث.12

سرنوشت قیام

زید بن على شب چهارشنبه اوّل صفر 121 ق. را با یارانش جهت «قیام» وعده گذاشت. یوسف بن عمر - حاکم کوفه - در کوفه اعلام حکومت نظامى کرد و صبح چهارشنبه جنگ بین یاران زید و یوسف بن عمر شروع شد که در مرحله اوّل، پیروزى با لشکر زید بود؛ ولى سرانجام وى در عصر پنجشنبه دوم صفر 121 ق. در 42 سالگى به شهادت رسید. سر زید را به شام و بعد مدینه و در نهایت به مصر بردند و در مسجدى به نام «محرس الحضى» دفن کردند.13

ابو محمد عبداللّه الباهر

عبداللّه با امام باقرعلیه السلام برادر تنى است؛ زیرا مادر آن دو امّ عبداللّه، دختر امام حسن مجتبى‏علیه السلام است و او را به جهت زیبایى‏اش «باهر» مى‏نامند. وى به قدرى زیبا بود که در هر مجلسى مى‏نشست، زیبایى‏اش همه زیبارویان را تحت شعاع قرار مى‏داد.
از امام باقرعلیه السلام پرسیدند: کدام یک از برادرانت را بیشتر دوست دارى؟ حضرت فرمود: ...امّا عبداللّه دست و بازوى تواناى من است که به کمک آن فعالیت مى‏کنم.14
علامه مجلسى در ذیل شرح حال فرزندان امام سجادعلیه السلام مى‏گوید:
عبداللّه بن على بن الحسین‏علیهم السلام متولّى صدقات رسول‏اللّه‏صلى الله علیه وآله و صدقات امام على‏علیه السلام بود. وى مردى فاضل، فقیه، محدّث و با زهد و ورع بود و از طریق آباء خود از رسول خداصلى الله علیه وآله اخبار زیادى روایت مى‏کند.15
اولاد او را از پسرش محمد ارقط مى‏دانند. از احفاد او عباس بن محمد بن عبداللّه بن على بن الحسین‏علیه السلام است که هارون الرشید او را کشت، و سببش این بود که وقتى بر هارون وارد شد، مابین او و هارون کلماتى ردّ و بدل شد و خودِ هارون او را با گرز آهنى به قتل رساند.16

عمر الاشرف‏

عمر اشرف با زیدِ شهید از یک مادر بود و از زید بیشتر عمر کرد. کنیه عمر اشرف «ابوعلى» و به روایتى «ابوجعفر» بوده است. او را به این جهت «عمر اشرف» مى‏گفتند که با عموى پدرش «عمر اطرف» اشتباه نشود. و عمر اشرف به دلیل اینکه فرزند حضرت فاطمه‏علیها السلام و داراى شرافت بیشتر بود، اشرف نامیده شد.
عمر اشرف مردى فاضل و جلیل القدر و متولّى صدقات رسول اللّه‏صلى الله علیه وآله و امام على‏علیه السلام بود و به سخاوت و ورع مشهور.
ابواسحاق عمرى - که از عالمان علمِ نسّابه است - مى‏گوید:
امّ سلمه دختر حضرت امام حسن‏علیه السلام در نکاح عمر بن على بن الحسین‏علیه السلام بود و عمر اشرف یک فرزند داشت به نام على اصغر محدّث. وى از امام جعفر صادق‏علیه السلام روایت نقل مى‏کند و مادرش کنیز بود.17
عمر اشرف، مدنى و از تابعین بود و در 65 یا 70 سالگى وفات کرد.
عمر، جدّ مادرى علم الهدى سید مرتضى و برادرش سید رضى است. سید مرتضى در اول کتاب رسائل ناصریّات نسب شریف خود را بیان فرموده است.
ابوالجارود بن منذر مى‏گوید: به حضرت ابوجعفر باقرعلیه السلام عرض کردم: کدام یک از برادرانت در نزد تو افضل و محبوب‏تر است؟ حضرت فرمود: ...امّا باعبداللّه، زیرا او دست من است که با آن حمله مى‏کنم (و این عبداللّه برادر پدر و مادرى آن حضرت بود.) و امّا عمر پس چشم من است که مى‏بینم با آن، امّا زید پس زبان من است که با آن حرف مى‏زنم و امّا حسین پس حلیم و بردبار است.18

حسین اصغر بن على بن الحسین‏علیه السلام‏ )جد سادات پرپنچی)

امام سجادعلیه السلام دو پسر به نام حسین داشت؛ یکى حسین اصغر و دیگرى حسین اکبر.
حسین اصغر از اصحاب پدر و برادر و برادرزاده‏اش (امام سجاد، امام باقر و امام صادق‏علیهم السلام) است. وى از هر سه بزرگوار احادیث زیادى نقل کرده و از عمه‏اش فاطمه بنت الحسین نیز روایت مى‏کند.
حسین مردى عفیف، فاضل، محدّث و دریاى متلاطمى از دانش و پرهیزکارى بود و از اعقاب و نوادگان او عالمان و دانشمندان بسیارى در حجاز، عراق، شام و عرب و عجم برخاسته‏اند و «سادات مرعشى» نیز نسبشان به حسین اصغر مى‏رسد.
مادر حسین اصغر امّ‏ولدى به نام «سعاده» است. برخى، از جمله ابونصر بخارى گفته‏اند: او با امام باقرعلیه السلام برادر تنى بوده است.
حسین اصغر به قدرى خداترس بود که بى‏نظیر یا کم‏نظیر بوده چنان‏که از سعید، رفیق حسن بن صالح روایت شده که گفت:
من خداترس‏تر از حسن بن صالح ندیده بودم، تا آنکه به مدینه رفتم و حسین بن على بن الحسین را دیدم که گوى سبقت از حسن بن صالح ربوده و آن چنان از خدا مى‏ترسید که گویى وارد آتش شده و پس از آن خارج گشته است.
حسین اصغر در سال 157 ق. در 74 سالگى در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع دفن شد.19

على اصغر بن على بن الحسین‏علیه السلام‏

على بن على بن الحسین‏علیه السلام کوچک‏ترین فرزند امام سجادعلیه السلام مادرش امّ‏ولد بوده است. وى انسانى با شرافت بود و آثار فضایل و کرامات اخلاقى در وى هویدا. امام زین‏العابدین‏علیه السلام او را به نام برادرش على بن الحسین‏علیه السلام نام نهاد. کنیه على اصغر، ابوالحسن است و نسلش از طریق پسرش، حسن افطس ادامه یافته است. فرزندان حسن افطس عبارتند از: عمر، على الحورى، حسین، حسن مکفوف و عبیداللّه که توسط برامکه به شهادت رسیدند.20

پى‏نوشتها:

1. نسب قریش، ص 62.
2. طبقات، ج 5، ص 156.
3. نسب قریش، ص 59 - 62؛ زندگانى على بن الحسین(ع)، سید جعفر شهیدى، ص 20.
4. امام باقر(ع) جلوه امامت و افق دانش، ص 15.
5. عیون المعجزات، ص 75؛ بحارالانوار، ج 46، ص 217.
6. مروج الذهب، ج 3، ص 157؛ در مکتب فجر دانش‏ها، ص 45.
7. در مکتب فجر دانش‏ها، ص 59.
8. همان، ص 412 و 413.
9. الفرق بین الفرق، عبدالقاهر بن طاهر بغدادى، ص‏35.
10. پیامدهاى عاشورا، ص 238.
11. ریاض السالکین (شرح صحیفه سجادیه)، سید على‏خان شیرازى، ج 1، ص 79.
12. پیامدهاى عاشورا، ص 243.
13. همان، ص 250 - 258.
14. شاگردان مکتب ائمه (ع)، ج 2، ص 440.
15. ناسخ التواریخ، حضرت امام سجاد (ع)، ج 8، ص‏52.
16. منتهى الآمال، ج 1، ص 177.
17. ناسخ التواریخ، ج 8، ص 335.
18. منتهى الآمال، ج 2، ص 1182.
19. شاگردان مکتب ائمه (ع)، ج 2، ص 47.
20. ناسخ التواریخ، ج 8، ص 383؛ منتهى الآمال، ج‏2، ص 1243.